Met de Albanese slag
Student: Beni DHOMI
Onderzoeksbegeleider: Jos Herfs
Juni, 2016
Onderzoeksrapport
Opleiding Master of Music Orkestdirectie
ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, Master Muziek
„De nieuwe dirigent zal een andere slag moeten slaan.”
Beni Dhomi (2016)
Dit verslag betreft een onderzoek met betrekking tot het ontwerpen van een opleiding orkestdirectie (bachelor en master) dat enerzijds moet voldoen aan de professionele competentie-eisen voor de hedendaagse orkestdirigent en anderzijds uitvoerbaar moet zijn binnen de specifieke sociaal-culturele en economische omstandigheden van de regio. Het onderzoek is ontstaan op verzoek van het Conservatorium van Kosovo.
Het onderzoek analyseert en vergelijkt de kennis, vaardigheden en beroepshouding zoals beschreven in de kernprogramma’s orkestdirectie van enkele geselecteerde gerenommeerde West-Europese muziekhogescholen. Daarnaast zijn internationale opvattingen over het beroep van orkestdirigent verzameld en op locatie in Kosovo gesprekken gevoerd met een brede groep van belanghebbenden om een goed beeld te krijgen van de verwachtingen gekoppeld aan een realistisch perspectief. De uitkomst van het onderzoek is een onderbouwd advies aan de directie van het Conservatorium van Kosovo hoe een breed-georiënteerde opleiding voor orkestdirigenten vorm kan krijgen in een hedendaags opleidingstraject dat beantwoordt aan de vraag van de beroepspraktijk en de gestelde eisen van de opdrachtgever.
This Research Report concerns an investigation at the request of the Kosovo Conservatory with regard to designing a learning trajectory for Orchestral conductors at bachelor and master level. The course on the one hand, must conform to the international professional competence requirements for the contemporary orchestra conductor and, on the other hand, must be enforceable within the specific socio-cultural and economic conditions of the region.
To that end, analyses and comparisons have been made of high-quality attitudes, knowledge and skills as described in the core programs for orchestra conducting at some selected reputable music colleges. International views on the profession of Orchestra conductor have been collected and analysed. On location in Kosovo discussions with a wide group of stakeholders have taken place in order to get a good picture of the expectations associated with a realistic perspective. The outcome of the investigation is a well-founded advice to the Executive Board of the Kosovo Conservatory about a wide-oriented learning trajectory for the Orchestra conductor, a programme of professional development that connects to the questions of professional practices, and meets the requirements of the client.
1.1 Motivatie en aanleiding, waarom dit onderzoek?
1.2 De context van het onderzoek
1.3 De hoofdvraag en de subvragen
1.4 Beoogde resultaten en producten
2.2 Theoretisch kader, achtergrond en aansluiting op de literatuur
2.3 Verantwoording methodische werkwijze
2.5 Fasering van het onderzoeksproces
Hoofdstuk 3: Competenties van de orkestdirigent
3.1 Orkestdirectie: competentiegericht opleiden in vier grote conservatoria
3.2 Reacties vanuit Kosovo, peiling 1
3.3 De competentielijst van de American League of Orchestras
3.4 De referentiekaders verzameld en vergeleken
4.1 Kosovo-2, opzet van de tweede ronde peilingen
4.2 Analyse van de resultaten van de tweede ronde peilingen in Kosovo
4.3 Visuele voorstelling van de verzamelde gegevens
Hoofdstuk 5: Dirigentenopleiding in Kosovo, mijn visie
5.1 De nieuwe dirigent zal een andere slag moeten slaan
5.3 Hoe sluit dit curriculum op het internationale beroepspraktijk
5.4 Hoe sluit dit curriculum op mijn visie
5.5 Wat zijn de ambities en de mogelijkheden van de potentiële studenten
5.6 Basistekst wervingsbrochure
5.7 Plan voor een digitaal muziek informatiecentrum
Hoofdstuk 6: Conclusies en discussie
6.3 Wat gaat er nu gebeuren met het onderzoeksresultaat?
Hoofdstuk 7: Bronnen en bijlagen
7.1 Overzicht van bronnen en bijlagen (alfabetisch)
De directie van het conservatorium van Kosovo heeft mij benaderd met de vraag om docent orkestdirectie te worden en een curriculum te ontwerpen dat voldoet aan de competentie-eisen voor de hedendaagse orkestdirigent. Ik heb nog nooit een dergelijk curriculum ontworpen en ik denk dat dit onderzoek de grondslag zal leggen voor het schrijven hiervan. Ik heb zelf een goede orkestdirectieopleiding genoten in Nederland en Duitsland. In mijn eigen orkestdirectiepraktijk heb ik veel kennis en ervaring opgedaan in techniek, vaardigheden en houding die een orkestdirigent kunnen helpen bij een succesvolle carrière. Het is mijn wens om docent te worden en ik wil hier graag aan bijdragen in Kosovo, mijn geboorteland
Ik wil eraan bijdragen dat de klassieke muziek in Kosovo in de toekomst voor meer Kosovaren een toegankelijke sector zal zijn. Het blijkt dat er momenteel maar een paar orkestdirigenten zijn die in Kosovo hebben gestudeerd. De meeste concerten worden geleid door dirigenten uit het buitenland. Deze gastdirigenten blijven maar een paar dagen en dragen betrekkelijk weinig bij aan het conservatorium via bijvoorbeeld een masterclass voor studenten orkestdirectie, het brede muziekleven en de amateurgezelschappen. Dit is erg jammer, want er zijn best veel getalenteerde Kosovaren. Dat weet ik door mijn eigen uitvoeringspraktijk en ervaring in Kosovo en de vele vragen die ik heb gekregen in de laatste jaren van studenten naar een mogelijkheid van lesgeven of masterclass daar. Dit onderzoek draag ik op aan alle Kosovaren die een zeer moeilijke periode van oorlog achter de rug hebben en wie ik het allerbeste gun.
Afgestudeerde orkestdirigenten zullen positief kunnen bijdragen aan een nieuwe bloei van het muziekleven in Kosovo. Er is een constante vraag naar meer Kosovaarse orkestdirigenten. Dit onderzoek is daarom specifiek gericht op de toekomstige praktijk van orkestdirectiestudenten in Kosovo, van wie verwacht wordt dat zij zowel orkest- als operarepertoire zullen gaan dirigeren.
Het muziekleven in Kosovo speelt zich af binnen een afgebakend sociaal domein, een culturele gemeenschap die redelijk bijeen, misschien zelfs nogal afgesloten leeft. Hoewel er de laatste jaren een enorme vlucht naar het westen is ontstaan, vormt de cultuur die daar nog is een samenbindende kracht en dat betekent dat orkestmuziek en de traditionele volksmuziek nog steeds duidelijk en op hoog niveau aanwezig zijn. Er is een levendige belangstelling om muziek te maken.
Kosovo is een onafhankelijke staat in Europa. Het heeft een oppervlakte van 10.908 km2 en telt ruim 1.127.000 miljoen inwoners[1]. De grootste stad is de hoofdstad Prishtina.
Kosovo heeft een lange geschiedenis van oorlogen en bezettingen. De Engelstalige Wikipedia bevat diverse onderwerpen die verwijzen naar de geschiedenis en het culturele leven in Kosovo.
Vice News[2] schrijft het volgende over de situatie in Kosovo nu:
As a result of massive unemployment, alleged government corruption, and an ethnic divide, Kosovo is facing the worst wave of civil unrest since the country declared independence in 2008.
De werkloosheid in Kosovo[3] bedraagt in 2014 35 %[4], in vergelijking met 7 % in Nederland[5].
Prishtina heeft een eigen operahuis (nog in oprichting), de Kosovaarse Opera en Filharmonieorkest, onder leiding van dirigent Arbër Dhomi. De economie van Kosovo is een van de minst ontwikkelde in Europa. Het BNP per inwoner bedraagt naar schatting slechts 3565 euro. Een belangrijk deel van de economie bestaat uit illegale activiteiten, die niet meegenomen worden in dit BNP. Kosovo investeert veel in het stimuleren van het culturele leven. Zo zijn er gedurende het hele jaar diverse internationale filmfestivals, zoals “Prishtina International Filmfestival” dat internationaal de aandacht trekt.
Er is maar een professioneel werkend orkest, dat in verhouding met Nederlandse orkesten weinig optreedt. Officieel worden er twaalf concerten per jaar georganiseerd, zoals de directeur van de Opera en Filharmonie van Kosovo, Baki Jashari mij vertelde in oktober 2015, tijdens mijn verblijf in verband met een concert in Kosovo.
Er zijn ook optredens bij speciale gelegenheden zoals de dag van de Albanese vlag op 28 november, Kerst- en Nieuwjaarsconcert, Onafhankelijkheidsdag enzovoort. Het orkest repeteert niet dagelijks als er geen concert in het vooruitzicht is. Wanneer er een concert in de planning staat, dan wordt er dagelijks gerepeteerd met de nodige pauzes tussendoor. Er wordt hierbij ook veel aandacht besteed aan het sociale gedeelte. In de pauze gaat het orkest naar cafeetjes in de buurt en wordt er koffiegedronken. Ook na de repetities is het gewoon om met zijn allen bij elkaar te zitten in een café in de buurt.
Wat zeggen Kosovaren zelf over hun behoeften?
In een van deze pauzes heb ik gesprekken aangeknoopt met verschillende orkestleden over mijn onderzoek en hun mening hierover. Over de studenten van orkestdirectie in Kosovo zijn ze in het algemeen niet tevreden en ze hebben weinig goede ervaringen met hen. Hun eerste reactie in het algemeen: ’Directiestudenten van Kosovo zijn te trots om te leren, hebben geen goede techniek en zijn niet in staat om ook maar een normale repetitie te leiden.’
Op mijn vraag om een voorbeeld te noemen, komen er verhalen over dictatoriale dirigenten. Het is moeilijk om je voor te stellen dat dit studenten zijn en geen dirigenten uit de jaren 1900. Als ik aan de net afgestudeerde orkestdirigent Kushtrim Gashi, nu dirigent van het ’Orkestra Kamertale "R.Mulliqi’ uit Prishtina, vraag: “Hoe is jouw ervaring met jouw docent over hoe hij een repetitie leidt,” is zijn antwoord: “Een echte dictator!”
In Kosovo staat weliswaar een conservatorium, maar inhoudelijk is er nog betrekkelijk weinig opgebouwd. Het heeft daarom weinig zin om een succesvolle bestaande dirigentenopleiding uit America, Frankrijk, Nederland, of uit waar dan ook over te planten naar Kosovo, niet alleen omdat er niets is, maar Kosovo heeft een compleet andere taal, een andere cultuur. Het gaat om mensen in een regio die nog maar net een vrij pijnlijke geschiedenis achter de rug hebben. Het ontwikkelen van onderwijsaanbod (de kern van het onderzoek) voor Kosovo moet dus gezien worden binnen deze kaders.
Wat is de situatie in Kosovo nu, wat is de inhoud van het curriculum?
Er is betrekkelijk weinig te vinden hierover. Ook bij navraag aan decaan Alberta Troni is het antwoord: weinig tot niets. Enkel een online publicatie is over orkestdirectie te vinden. Deze officiële publicatie is afkomstig van het Ministerie van Cultuur, Jeugd en Sport van Kosovo, afdeling Kunsten[6].
Programma Directie BA Academie voor de Kunsten in Kosovo[7]:
Deze opleiding is gericht op de meervoudige musicus met speciaal ontwikkelde vaardigheden voor het uitvoeren van muziek voor vocale, instrumentale en vocaal-instrumentale formaties.
Na de bacheloropleiding Dirigent, beschikt de student over de volgende competenties:
Wat wil ik zelf?
Ik vind dat het programma van de Academie voor de Kunsten in Kosovo in sommige lijnen overeenkomt met mijn visie. Toch vind ik het programma in zijn inhoud niet breed genoeg:
Onderdelen waar ik mee oneens ben zijn:
Ik ben van mening dat dat van een compositiestudent wordt verwacht maar niet van een orkestdirigent. Het is goed als een dirigent daar kennis van heeft maar het is nog beter als dat door een vakman wordt gedaan.
Ik wil onderzoeken of en hoe ik op die plek in Kosovo het orkestdirectie-onderwijs zodanig kan organiseren dat studenten het vak goed kunnen leren en het geleerde succesvol in hun eigen omgeving in de praktijk gaan toepassen. Daarom moet ik een aantal dingen weten over de omgeving en over wat men van mij verwacht dat ik daar ga doen, want ik ben al een tijdje weg daar en aardig verwesterd.
Ik kan zelf veel leren van Amerikaanse en West-Europese modellen. Omdat ik curricula niet zomaar een op een wil overzetten is het nodig dat ik van lokale mensen te weten kom wat hun opvattingen en verwachtingen zijn. Los daarvan ben ik zelf een professional met eigen opvattingen over het vak, want ik kom uit het vak, anders zou ik deze uitnodiging niet krijgen. Dit is het begin van het verhaal.
Internationaal gezien bestaat er grote variatie in de curricula van beroepsopleidingen in muziek, in het bijzonder die van de opleiding tot orkestdirigent. Mijn onderzoek wil het actuele aanbod van enkele West-Europese conservatoriumcurricula inventariseren en vergelijken met actuele kennis en nieuwe inzichten in de ontwikkelingen, die specifiek van belang zijn voor orkestdirectiestudenten van de toekomst. Een tweede vertrekpunt is de huidige situatie in Kosovo en de regionale beroepspraktijk; hoe en waar komen de studenten aan hun opleiding, en vooral, waarheen stromen zij uit? Een derde vertrekpunt is mijn persoonlijke betrokkenheid: welk curriculum en welke onderwijsaanpak passen het beste bij mijn ontwikkelende visie op de orkestdirectieopleiding.
Hoofdvraag: Met welk onderwijsaanbod kan ik studenten orkestdirectie van het conservatorium van Kosovo het beste voorbereiden op de beroepspraktijk?
Subvragen:
Het doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een opleidingscurriculum voor orkestdirigent dat in de eerste plaats specifiek bestemd is voor het Conservatorium van Kosovo, maar het heeft waarschijnlijk een groter algemeen belang omdat het een uitstraling heeft naar de omringende landen. Cultureel gezien, zeker als het om het om muziek gaat, toont de regio een soort ’Balkan feel’ en gemeenschappelijke culturele identiteit, zij het met verschillen en daar houd ik rekening mee. Daarom is lokaal onderzoek, om de behoeften en verwachtingen te toetsen en belanghebbenden erin te betrekken, essentieel.
Dirigenten die in Kosovo zijn opgeleid lijken een gemeenschappelijk ideaal te hebben namelijk: een zeer sterke leider, of een dictator zijn[8]. Dit is een visie op leiderschap die al lang niet meer wordt toegepast in West-Europa.
Over leiderschap zegt stedenbouwkundige Riek Bakker (2011) met betrekking tot Valery Gergjev[9] : “Leiderschap is belangrijk bij een dirigent, maar een dirigent moet zowel besluitvaardig zijn als het vermogen hebben om ogenschijnlijke tegenstellingen te verzoenen”.
Dit onderzoek heeft als doel het verkennen van de praktische en theoretische fundamenten die nodig zijn om te komen tot het ontwerpen van een curriculum voor de toekomstige studenten orkestdirectie in het conservatorium van Kosovo. Het wil actuele praktijkkennis en nieuwe theoretische inzichten samenbrengen zodat concrete producten kunnen worden gerealiseerd zoals:
De vraag is hoe bestaande kennis over het opleiden van orkestdirigenten kan worden gekoppeld aan feitelijk nieuwe kennis (de behoeften in Kosovo, de veranderingen in de beroepspraktijk). Hoe dat logisch kan worden verbonden tot een samenhangend leerplan, of de grondslag kan vormen voor bijvoorbeeld een visietekst voor zo’n opleiding, een brochure of een website die ik kan maken voor de concrete opleiding.
Een directieopleiding moet actueel zijn en voldoen aan de lokale behoefte, het moet passen bij de regio, waardoor de opleiding positief in beeld komt bij belanghebbenden en het nut onderkend wordt. Directe communicatie vanuit het conservatorium van Kosovo over de inhoud zorgt ervoor dat studenten concreet te weten kunnen komen wat ze kiezen. Hoe concreter en directer het leerplan is vormgegeven, hoe meer het tot de verbeelding zal spreken.
Relevante kennis over het beroep van orkestdirigent en de orkestpraktijk is onder meer te vinden in diverse beschrijvingen van de orkestpraktijk:
Daarnaast in publicaties van expertisecentra zoals de League of American Orchestras[12], een brancheorganisatie die met boeken, websites en promotiemateriaal de aandacht vestigt op de orkestpraktijk; in curricula van internationale opleidingen voor orkestdirigenten, dat wil zeggen programma’s met beschreven competenties. Tot slot, in gespecialiseerde handboeken voor orkestdirigenten waarin de muzikale en technische vaardigheden worden beschreven.
De hedendaagse orkestpraktijk is veranderd. Voor 1950 had een orkest één vaste dirigent, nu is er vaak een dirigent per concert. Sommige orkesten hebben ook wel een assistent-dirigent die alles eerst in de grondverf’ zet. Professionele orkesten hebben meerdere concerten per maand, sommige ook wel per week, en hebben ook vaak een hoge werkdruk (zie voetnoot over de gezamenlijke Nederlandse Symfonieorkesten) waar efficiëntie een belangrijk onderdeel is tijdens de repetities.
Het onderzoek begint met het analyseren van informatie uit de literatuur waarbij ik mij richt op het vergelijken van praktijkgegevens die kenmerkend genoemd kunnen worden voor West-Europa. Op basis van de literatuuranalyse wil ik een eerste globaal voorbeeldmodel maken, dat ik ‘beroepsspecifieke referentiekader’ noem, waarmee ik aansluitend naar Kosovo toe wil gaan. Aan de ene kant toets ik in Kosovo wat deskundigen (h)erkennen en goed vinden en aan de andere kant onderzoek ik daarmee af of er nog dingen ontbreken. Dit alles vormt uiteindelijk de basis voor het (bijgesteld) werkplan voor het ontwikkelen van het curriculum.
Bij het analyseren van teksten in kwalitatief onderzoek hanteer ik de techniek van het labelen[13]. Hieronder volgt de werkwijze waarmee het beroepsspecifieke referentiekader is samengesteld.
Het is belangrijk dat inzichtelijk is welke keuzes in de analyse gemaakt zijn. Daarom is in verschillende bijlagen systematisch bijgehouden welke beslissingen zijn genomen ten aanzien van de analyse en waarom. Ook zijn zaken waarover ik geaarzeld heb hierin beschreven.
Daar waar tekstanalyse en conversie nodig zijn om lijsten en kolommen van bronteksten samen te vatten, kernbegrippen uit te filteren en te sorteren, daar is beschreven hoe dit is gebeurd. Initiële pogingen om teksten met elkaar te vergelijken bleken moeilijk en tijdrovend, en naarmate de hoeveelheid tekst toenam werd mij duidelijk dat ik teksten moest fragmenteren en labelen. Hierdoor is het vergelijken enigszins vergemakkelijkt.
Grote stukken tekst bleken zeer moeilijk tot onmogelijk om ze met elkaar te vergelijken. Door de teksten in spreadsheet te zetten, fragmenteren en labelen ontstond er wel een hanteerbaar formaat dat beter geschikt is voor data-analyse en vergelijking.
Het ontwerp voor de opleiding wil ik ontwikkelen aan de hand van de onderstaande elementen:
Deze initiële bouwelementen zal ik verwerken in verschillende tabellen die ik dan door analyse kan filteren en samensmelten tot een definitieve competentielijst. Hiervoor zal ik spreadsheets, diagrammen en databases gebruiken.
De processen en bijlagen die ik hier zal gebruiken zal ik nader uitleggen in ‘Hoofdstuk 4: Data verzamelen’. Dit zijn de componenten die de basis vormen van de beoogde producten en opbrengsten.
2.4 Aanpak
Onderzoek in Kosovo wil ik gaan doen door vragen te stellen aan verschillende musici over hun mening betreffende de vaardigheden, houding en kennis voor het opleiden van een toekomstig orkestdirigent. Ik wil hierbij in eerste instantie onder andere de medewerking van een componist, docent, dirigent, muziekleraar en operazanger vragen. In tweede instantie worden er actieve orkestmusici bij betrokken
Daarnaast is een onderbouwde brede visie op het dirigentschap en een verbredende visie op het beroep van de hedendaagse orkestdirigent voorwaardelijk voor het ontwerpen van een curriculum waarvan de inhoud van betekenis is voor muziekstudenten, orkestmusici, programmeurs en conservatoria.
Voor dit gedeelte van het onderzoek zal ik mij concentreren op de actuele curricula uit enkele vooraanstaande Europese conservatoria. Ik heb gekozen voor:
Deze selectie heb ik gemaakt omdat deze (gemeenschappelijke) opleidingen direct inspelen op de beroepspraktijk van de orkestdirigenten in hun nabije culturele omgeving. Zo zijn Brussel en Den Haag/Amsterdam vooral gericht op orkestpraktijk en Wenen en München benadrukken de opera. Dat zien we vooral terug in de curricula door bijvoorbeeld toelatingseisen van operarepertoire, vaardigheden als pianospel en/of kennis van de Italiaanse taal.
2.5 Fasering van het onderzoeksproces
Het onderzoek zal ik fases uitvoeren. Een van de belangrijkste producten van de initiële fase is het voorlegtabel ‘Tabel 5 Voorlegtabel voor Kosovo-2’. Deze is het uitgangpunt voor de toetsing in Kosovo onder orkestmusici.
De post-initiële fase van het onderzoek begint met opbrengsten uit peiling Kosovo-2.
Die opbrengsten moeten leiden tot
In haar intreerede aan de TU Delft als decaan van de faculteit bouwkunde (25 november 2011) onder de titel “Wie heeft hier de leiding?” vertelde Karin Laglas het volgende:
“De Erasmus Universiteit Rotterdam organiseerde in juni 2011 een seminar over competenties in gebiedsontwikkeling. Een paar prominenten uit de praktijk werd daarbij gevraagd om een filmfragment te laten zien ter illustratie van een naar hun idee belangrijke competentie. Riek Bakker (grande dame van de grote stedelijke projecten in ons land) liet een fragment zien van dirigent Valery Gergiev. Zij verwees daarbij naar drie competenties die ik hier in mijn eigen woorden vertaal.
Een dirigent moet de muziek door en door kennen. Ik noem dat kennis van en volledige beheersing van de inhoud.
Hij of zij moet ervaring hebben; eindeloos repeteren en daardoor weten hoe dirigeren werkt. Ik noem dat procesvaardigheid en praktijkkennis.
Hij of zij moet passie voor de muziek hebben. Ik noem dat bevlogenheid.
Ik sluit me reflecterend op mijn praktijkervaring bij het belang van deze competenties aan en wil er nog twee aan toevoegen: besluitvaardigheid en het vermogen ogenschijnlijke tegenstellingen te verzoenen.”
Volgens Bakker en Laglas (niet-musici) zijn de belangrijkste competenties van een dirigent dat hij (zij) moet kunnen overtuigen en beslissen op basis van volledige kennis en beheersing van de inhoud, procesvaardigheid & praktijkkennis en passie en dat alles binnen het kader van het vermogen om mensen aan zich te binden waardoor tegenstellingen worden voorkomen of tijdig opgelost.
Wanneer je de inhoud van de directieopleidingen van vier vooraanstaande conservatoria met elkaar vergelijkt leidt dit tot de vaststelling dat de conservatoria voor hun directie-opleidingen grotendeels dezelfde competenties benoemen.
Uit de benamingen voor de inhoud van de curricula van de vier conservatoria (zie ‘
Hoofdstuk 2: Onderzoeksopzet’) kan worden afgeleid dat de opleiding tot orkestdirigent is samengesteld uit de volgende beroepsspecifieke modules:
Ik heb de competenties uit de opleidingsmodules samengebracht in ‘Tabel 1 Het beroepsspecifieke referentiekader versie 1’. Een ster (*) duidt de aanwezigheid aan van de genoemde competentie. Dit referentiekader zal allereerst online worden getoetst aan de opvattingen van een kleine maar representatieve groep vertegenwoordigers uit Kosovo.
Tabel 1 Het beroepsspecifieke referentiekader versie 1
|
De vier conservatoria |
Den Haag & Amsterdam[18] |
Brussel[19] |
München[20] |
Wenen[21] |
|
Eigen visie |
* |
* |
* |
* |
|
Muziektheorie |
* |
* |
* |
* |
|
Muzikaal gehoor |
* |
* |
* |
* |
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
* |
* |
* |
* |
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
* |
* |
* |
* |
|
Partituurspel |
* |
* |
* |
|
|
Repertoirekennis |
* |
* |
* |
* |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
* |
* |
* |
* |
|
Sociale vaardigheden |
* |
* |
||
|
Specialisatie Opera |
* |
* |
||
|
Specialisatie Symfonie |
* |
* |
* |
* |
VRAAG: Wat vindt u dat een directiestudent in Kosovo zou moeten leren?
Deze open vraag heb ik gesteld aan Kosovaren met verschillende beroepen. Ik wilde de vraag voorleggen aan een gemengde groep met ten minste een uitvoerend musicus, dirigent, componist, docent muziek, een paar amateurs, operazanger, student, iemand uit de overheid (cultuurbeleid). De vraag heb ik per email of sociale media, zoals Facebook en Twitter, aan zestien personen gesteld, van wie negen personen een antwoord terug heb gestuurd.
Antwoorden die ik van de Kosovaren heb ontvangen heb ik in tabel 2 inzichtelijk voor analyse gemaakt door de informatie te labelen. Alle ontvangen reacties staan in de bijlage Peilingen/Eerste Ronde.
De eerste kolom van Tabel 2 bevat de kernbegrippen die zijn afgeleid uit de ontvangen antwoorden, de tweede kolom vermeldt hoe vaak een specifiek kernbegrip voorkomt in de data van peiling Kosovo-1. De kernbegrippen zijn alfabetisch geordend
Tabel 2 Eerste peiling Kosovo-1
|
Peiling Kosovo-1 (N=9) |
Aantal |
|
De eigenheid van Kosovo in de Balkan regio |
2 |
|
Eigen visie |
4 |
|
Instrumentkennis, instrumentleer |
6 |
|
Internationale stage-ervaring |
2 |
|
Muziekanalyse |
2 |
|
Muzikaal gehoor |
1 |
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
6 |
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
5 |
|
Partituurspel |
3 |
|
Praktijkervaring met solisten en orkest |
7 |
|
Psychologisch inzicht |
1 |
|
Realistische leeromgeving creëren |
2 |
|
Repertoirekennis |
2 |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
6 |
|
Sociale vaardigheden |
13 |
|
Studiemateriaal |
1 |
|
Theorie van de muziek |
2 |
|
Zelfstandig werken |
4 |
Het beroep van orkestdirigent geldt als een strenge discipline; het vak is zowel moeilijk als veeleisend. De authenticiteit en autoriteit van een dirigent moeten voortvloeien uit een echte beheersing van zijn of haar vak. Grootse theatrale gebaren kunnen leiderschapsincompetentie niet verbloemen. Veel van de kwaliteiten die nodig zijn om een muzikaal leider te zijn, zijn aangeboren. Andere kwaliteiten worden verworven in de praktijk en door een leven lang studeren: wijsheid komt met de jaren.
De ontwikkeling van kennis, vaardigheden en beroepshouding tijdens de dirigentenopleiding gebeurt niet zomaar vanzelf, het is een doelgericht en volgordelijk leerproces. In het kort: de kennis, vaardigheden en beroepshouding zijn de bouwstenen waardoor talent kunst maakt.
De League of American Orchestras heeft een lijst opgesteld met de noodzakelijke kerncompetenties voor de orkestdirigent, maar vooral interessant is de onderverdeling naar drie verschillende functies:
Tabel 3, kolom 1 toont de rollen (vertaald in het Nederlands) van de League of American Orchestras, in dit document verderop ook wel afgekort als League of AO.
De tweede kolom bevat de kennis, vaardigheden en beroepshouding die bij de betreffende competentieset worden genoemd en omvat de hoofdindeling van de elementen die de League of AO onderscheidt. Hierdoor ontstaat er een kolom in een formaat die het vergelijken en analyseren met andere data mogelijk maakt.
In de derde kolom is de indeling in drie gedifferentieerde competentiesets. Zie volgende pagina’s voor meer informatie hierover.
Tabel 3 De rollen van een dirigent volgens de American League Of Orchestras
|
Rollen |
Kennis, vaardigheden en beroepshouding |
Competentieset |
|
Chef-dirigent |
Muziek-uitvoerende vaardigheden |
Competentieset A |
|
Muzikaal-technische vaardigheden |
||
|
Dirigeer-vaardigheden |
||
|
Diepgaande kennis van en inzicht in muziek, kunst en wetenschap in het algemeen |
||
|
Artistiek directeur Interne relaties |
Kwaliteiten vereist voor artistieke leiderschap zoals persoonlijke discipline en integriteit |
Competentieset B |
|
Vermogen om een artistieke visie te ontwikkelen voor de organisatie als geheel |
||
|
Bestuurlijke vaardigheden |
||
|
Artistiek directeur Externe relaties |
Kennis van hoe het orkest als instelling functioneert in de samenleving |
Competentieset C |
Competentieset A: Chef-dirigent, uitvoerend musicus
1. Performance Skills
2. Technical Skills
3. Conducting skills
4. Extensive and insightful knowledge of music, and of the arts and humanities in general
Competentieset B: Artistiek muzikaal directeur: de artistiek leider van het orkest
1. Qualities of personal discipline and integrity required for artistic leadership
2. Ability to establish an artistic vision for the organization as a whole
3. Administrative skills
Competentieset C: Artistiek directeur muziekparticipatie: de artistiek leider gericht op orkest en samenleving: een pleitbezorger, ambassadeur en educatieve motor in de culturele en maatschappelijke omgeving namens het orkest.
1. Knowledge of how the orchestra operates as an institution
De verzamelde competenties uit de hiervoor genoemde bronnen zijn bij elkaar geplaatst in tabel 4 om ze met elkaar te kunnen vergelijken. Op grond daarvan kan worden bepaald welke basismodules gewenst zijn en in mijn ideale directie-opleiding zouden moeten zitten. Het gebruik van een ster (*) duidt de aanwezigheid van de genoemde unieke waarde. Het resultaat leidt tot een aangevulde competentielijst.
Tabel 4 Verzameltabel initieel
|
UNIEKE WAARDEN |
De vier conservatoria |
League of AO |
Peiling Kosovo-1 |
|
Bestuurlijke vaardigheden |
* |
||
|
Educatie |
* |
||
|
Eigen visie |
* |
* |
* |
|
Instrumentkennis, instrumentleer |
* |
||
|
Internationale stage-ervaring |
* |
||
|
Muziektheorie |
* |
* |
|
|
Muzikaal gehoor |
* |
* |
* |
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
* |
* |
* |
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
* |
* |
* |
|
Partituurspel |
* |
* |
* |
|
Praktijkervaring |
* |
||
|
Psychologisch inzicht |
* |
||
|
Publiciteit |
* |
||
|
Realistische leeromgeving creëren |
* |
||
|
Repertoirekennis |
* |
* |
* |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
* |
* |
* |
|
Sociale vaardigheden |
* |
* |
* |
|
Specialisatie Opera |
* |
* |
* |
|
Specialisatie Symfonie |
* |
* |
|
|
Traditionele volksmuziek |
* |
||
|
Zelfstandig werken |
* |
Tabel 4 bevat alle componenten die tot nu toe gevonden zijn als wenselijke onderdelen voor een opleidingsplan dat in de volgende stap voor advies zal worden voorgelegd aan belanghebbenden in Kosovo. (Peiling Kosovo-2). De opbrengsten van peiling Kosovo-2 zal ik in de volgende hoofdstuk verwerken en vergelijken met tabel 4. De bedoeling is dat uit die selectie uiteindelijk een definitief competentiemodel gevormd worden.
Daarnaast heb ik op basis van tabel 4 een eerste ontwerp gemaakt met een ‘voorlopige’ indeling in algemene leervoorwaarden voor de opleiding en de leerdomeinen, dat wil zeggen grotere vakgebieden die van betekenis zijn voor de nieuwe opleiding orkestdirectie die zich maximaal moet gaan richten op de werkelijkheid van de muziekcultuur in Kosovo.
Daarmee zijn de voorlopige bouwstukken voor de nieuwe opleiding tot nu toe:
Om het voorlopige competentiemodel te kunnen voorleggen aan orkestmusici in Kosovo en met hen te bespreken heb ik hem werkbaar gemaakt in tabel 5 (Voorlegtabel) door de gegevens te vereenvoudigen.
Tabel 5 Voorlegtabel voor Kosovo-2
|
Peiling Kosovo-2 |
|
Eigen visie |
|
Leiderschap |
|
Muziektheorie |
|
Muzikaal gehoor |
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
|
Onderzoekend vermogen |
|
Stijlkennis |
|
Partituurspel |
|
Repertoirekennis |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
|
Sociale vaardigheden |
|
Specialisatie Opera |
|
Specialisatie Symfonie |
Hiermee ben ik naar Kosovo gereisd om daar de tweede ronde peilingen met Kosovaren te houden. Hoe dit te werk ging, leg ik uit in ‘Hoofdstuk 4: Data verzamelen’.
In oktober 2015 heb ik het orkest van de ‘Filharmonie en Opera van Kosovo’[22] mogen dirigeren. In de pauzes gingen we uitgebreid koffiedrinken in een van de vele cafés in Prishtina en onder het genot van hele goede espresso (volgens vele kenners, de beste macchiato en espresso wordt in Kosovo gemaakt[23]) en fruitdrankje legde ik mijn onderzoek uit. Ik vroeg hen om deelnemers te zijn aan het onderzoek.
Het gaat om achttien beroepsmusici van de Filharmonie en opera van Kosovo. Veel orkestleden hebben er privé-leerlingen bij, geven les in een van de basisscholen in de buurt, en spelen in ensembles voor volksmuziek, jazz, dansmuziek, of klassieke muziek. Spelen in de Filharmonie is maar een klein baantje, de muzikale beroepspraktijk in Kosovo is gemengd en gevarieerd.
Doelstelling van de peilingen is te achterhalen welke dirigent-competenties van de samengestelde beroepsspecifieke referentiekaders volgens de geïnterviewde musici het meest belangrijk zijn. De samenstelling van dit referentiekader is beschreven in het vorige hoofdstuk.
Ik stelde hen allereerst de vraag:
“Wilt u de ’kleine kaartjes’ op de juiste volgorde zetten; de meest belangrijke volgens u bovenaan, en minst belangrijkste onderaan.”
Elk element afzonderlijk van het referentiekader ‘Tabel 5 Voorlegtabel voor Kosovo-2’ had ik uitgeprint op één kaartje. De gehele set kaarten werd goed geschud en aan de musici gegeven met de volgende vraag: Wilt u deze kaartjes goed bestuderen en ze dan op volgorde leggen: wat volgens u de belangrijkste is bovenop, en zo aflopend naar onderen. Daarna kreeg ik de set kaarten weer terug, zette mijn geluidsopname aan en las de kaartjes hardop voor volgens de volgorde. Zo kon ik de gekozen volgorde herbevestigden, en dit opnemen als bewijsmateriaal.
De stemming zit er goed in, en ze zijn allemaal geïnteresseerd in het onderzoek. Het is voor het eerst dat iemand dit doet, zeggen ze. Ze zijn ook oprecht geïnteresseerd in de conclusies van dit onderzoek, en ze willen allemaal wel een terugkoppeling hierover, en dit motiveert mij nog meer.
Wat ‘Tabel 6 Opbrengst peiling Kosovo-2’ Kosovaars inkleurt is de culturele identiteit. Traditionele volksmuziek was al in peiling Kosovo-1 al, maar nu is het specifieker verwoord door de orkestleden.
De eerste kolom van tabel 6 bevat alfabetisch gesorteerde labels, de tweede kolom is de opsomming van hoe vaak een specifiek label scoorde in Peiling Kosovo-2.
Tabel 6 Opbrengst peiling Kosovo-2
|
Peiling Kosovo-2 |
Totaal |
|
Eigen visie |
13 |
|
Instrumentenleer |
2 |
|
Instrumentkennis |
4 |
|
Internationale stage-ervaring |
11 |
|
Leiderschap |
3 |
|
Live met zangers werken |
3 |
|
Muziekanalyse |
3 |
|
Theorie van de muziek |
27 |
|
Muzikaal gehoor |
50 |
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
15 |
|
Muzikale interactie herkennen |
1 |
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
12 |
|
Partituurspel |
19 |
|
Praktijkervaring |
2 |
|
Praktijkervaring met solisten en orkest |
65 |
|
Proactieve houding van de orkestdirectie-leraar |
1 |
|
Psychologisch inzicht |
10 |
|
Realistische leeromgeving creëren |
17 |
|
Repertoirekennis |
6 |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
55 |
|
Sociale vaardigheden |
18 |
|
Soloconcerten |
1 |
|
Specialisatie Opera |
1 |
|
Specialisatie Symfonie |
1 |
|
Studiemateriaal |
2 |
|
Traditionele volksmuziek |
1 |
|
De eigenheid van Kosovo in de Balkan regio |
1 |
|
Zelfstandig werken |
5 |
Verder heb ik deze data verwerkt in de verzameltabel 7, waarmee dit tot zover de meest volledige verzameltabel is waarin alle gevonden gegevens bij elkaar komen:
Dit leidt uiteindelijk tot een wat uitgebreider competentiemodel dan de vorige versie: met differentiaties en (binnen de internationale oriëntatie) een regionale kleuring.
Tabel 7 Verzameltabel eindresultaat
|
UNIEKE WAARDEN |
Conservatoria |
League of AO |
Opbrengst Kosovo-1 |
Opbrengst Kosovo-2 |
|
Bestuurlijke vaardigheden |
* |
|||
|
Educatie |
* |
|||
|
Eigen visie |
* |
* |
* |
* |
|
Instrumentkennis, instrumentleer |
* |
* |
||
|
Internationale stage-ervaring |
* |
* |
||
|
Live met zangers werken |
* |
|||
|
Muziek analyseren |
* |
|||
|
Muziektheorie |
* |
* |
||
|
Muzikaal gehoor |
* |
|||
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
||||
|
Muzikale interactie herkennen |
* |
|||
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
* |
* |
* |
* |
|
Partituurspel |
* |
* |
* |
* |
|
Praktijkervaring met solisten en orkest |
* |
|||
|
Proactieve houding van orkestdirectie-leraar |
* |
|||
|
Psychologisch inzicht |
* |
* |
||
|
Publiciteit |
* |
|||
|
Realistische leeromgeving creëren |
* |
* |
||
|
Repertoirekennis |
* |
* |
* |
* |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
* |
* |
* |
|
|
Sociale vaardigheden |
* |
* |
* |
* |
|
Soloconcerten |
* |
|||
|
Specialisatie Opera |
* |
* |
* |
|
|
Specialisatie Symfonie |
* |
* |
||
|
Studiemateriaal |
||||
|
Traditionele volksmuziek |
* |
* |
||
|
Zelfstandig werken |
* |
* |
Op grond van de tabel 7 kan nu een definitieve leerdomeinentabel worden bepaald, in tabel 8, die drie kolommen bevat:
De laatste kolom is de opsomming van hoe vaak er een specifiek label voorkomt. Deze kolom maakt ook de datavisualisatie makkelijker in het volgende hoofdstuk.
Een leerdomein is een samenhangend geheel (vakgebied) waar aandacht is voor het stimuleren van specifieke kennis, vaardigheden en beroepshouding. De elementen van de tweede kolom ‘Genoemde terreinen van aandacht’ zijn in groepen aan een leerdomein gekoppeld. Ze zijn verkregen door middel van het labelen. Kolom 3 (Totaal) vermeldt het aantal keren dat een bepaald label voorkomt in de peiling.
Tabel 8 Leerdomeinen eindresultaat, met labels en totalen
|
Leerdomeinen |
Genoemde terreinen van aandacht |
Totaal |
|
CULTUUR EN |
Traditionele volksmuziek |
1 |
|
De eigenheid van Kosovo in de Balkan regio |
1 |
|
|
DIRIGEREN |
Eigen visie |
13 |
|
Internationale stage-ervaring |
11 |
|
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
12 |
|
|
Partituurspel |
19 |
|
|
Praktijkervaring met solisten en orkest |
65 |
|
|
Repertoirekennis |
6 |
|
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
55 |
|
|
Soloconcerten |
1 |
|
|
INTERACTIE EN |
Leiderschap |
3 |
|
Live met zangers werken |
3 |
|
|
Muzikale interactie herkennen |
1 |
|
|
Proactieve houding van de orkestdirectie-leraar |
1 |
|
|
Psychologisch inzicht |
10 |
|
|
Sociale vaardigheden |
18 |
|
|
Zelfstandig werken |
5 |
|
|
LEERVOORWAARDEN |
Realistische leeromgeving creëren |
17 |
|
Studiemateriaal |
2 |
|
|
KENNIS VAN DE MUZIEK |
Instrumentkennis, instrumentleer |
4 |
|
Muziekanalyse |
3 |
|
|
Theorie van de muziek |
27 |
|
|
Muzikaal gehoor |
50 |
|
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
15 |
|
|
PROFIEL EN |
Specialisatie Opera |
1 |
|
Specialisatie Symfonie |
1 |
Hiermee is een definitieve verzameling van competenties en bouwstukken voor de orkestdirectie-opleiding bereikt:
Om de competenties visueel te kunnen presenteren zijn de gemaakte spreadsheets verwerkt in een aparte tabel waarbij de volgende methode is gebruikt om de gegevens geschikt te maken voor visuele voorstelling:
De gegevens komen van in totaal zestien geïnterviewde musici (vier mannen en twaalf vrouwen): tien strijkers, twee dirigenten, drie koperspelers en een percussionist. Gemiddeld zijn ze 36 jaar oud. Ze hebben gemiddeld zestien jaar ervaring als professioneel muzikant. Twee orkestleden hebben ook interesse getoond in orkestdirectiestudie.
In ‘Fig. 7 Totale scores qua leerdomein’ is de top drie, ‘Dirigeren’, ‘Interactie en Communicatie, en ‘Kennis van Muziek’ die grote afstand neemt van de andere drie domeinen ‘Leervoorwaarden’, ‘Profiel en Identiteit’ en ‘Cultuur en Samenleving’. De totale scores in de top-3 lopen op tot 120, de som van de overige is 18.
Uit de Peiling Kosovo-2 data-analyse is in ‘Fig. 8 Competentie totalen uit peiling Kosovo-2’ te zien dat wat betreft de top-3:
Daaruit kan worden afgeleid dat dit de competenties die een dirigent in elk geval zou moeten hebben. (Zie hoofdstuk 4, en Fig. 6)
Op het verzoek van de directie van het conservatorium van Kosovo om als toekomstig docent orkestdirectie een curriculum te ontwerpen dat voldoet aan de competentie-eisen voor de hedendaagse orkestdirigent wil ik antwoorden met een gedegen onderzoek maar ook met een eigen visie hierop.
In mijn eigen orkestdirectiepraktijk heb ik veel kennis en ervaring opgedaan die een student orkestdirectie kunnen helpen bij een succesvolle carrière. Dit samen met de resultaten van de peilingen in Kosovo hebben mij doen realiseren dat dirigeertechniek en een goede muziekopleiding niet voldoende zijn: Kosovaren vragen om een verbreed profiel. De opleiding heeft haar kennis, vaardigheden en beroepshouding niet alleen in dirigeertechniek en muzikaal gehoor gegrond, studenten moeten ook zelfstandig met solisten kunnen werken, internationaal stagelopen, kennis hebben van de traditionele volksmuziek en er goed mee overweg kunnen, en beschikken over potentieel bestuurlijke vaardigheden.
Tot nu toe was een student voornamelijk een sterke leider en een afspiegeling van zijn/haar docent, maar de nieuwe opleiding zal juist zijn/haar eigen vaardigheden en vermogen doen oplichten, en zijn kennis uitbreiden op basis van keuze en specialisatie. Ooit zal de student die directie heeft gestudeerd in Kosovo deelnemen aan het muziekleven van hele Balkan, en ook verder. Hij/zij moet zich ook kunnen inzetten voor de amateurmuziek, nieuwe ensembles helpen oprichten, traditionele volksmuziek (helpen) uitvoeren.
Dat zal de slag zijn van onderzoeken, sociale vaardigheden, kennis delen, besturen, volksmuziek en dirigeertechniek zijn, en niet die van een dictator met een onbuigzame eigenwijsheid die alleen maar tot geringe resultaten en onbegrip leidt.
Ik ben gecharmeerd geraakt door de publicatie van de League of AO (zie hoofdstuk 3.3), en dan vooral door de beschrijvingen van de rollen van een toekomstig dirigent, in dit onderzoek genoemd Competentieset A, B en C. Voor de Kosovaarse dirigent zie ik hierin wel voldoende mogelijkheden om breed inzetbaar te zijn in de maatschappij en het muziekleven in Kosovo.
Tabel 9 koppelt het beroepsprofiel aan de rollen die de nieuwe Kosovaarse dirigent zou kunnen vervullen en de bijbehorende League of AO competentiesets. Vanuit de Kosovo peiling een en twee, zijn wensen uitgesproken over een breed profiel voor een toekomstig dirigent. Belangrijk worden gevonden niet alleen de kennis, vaardigheden en beroepshouding, maar ook een realistische studeeromgeving en betrokken inzet voor de lokale cultuur, volksmuziek en de eigenheid van Kosovo. Het is belangrijk te benoemen dat de eigenheid en de geschiedenis van Kosovo belangrijke aspecten van de kennis en vaardigheid zijn. De meeste studenten trauma’s hebben opgelopen tijdens de oorlog[24], daarom vind ik dat het belangrijk is om te weten wat de eigenheid van Kosovo is in de Balkan regio, wat impliceert de oorlogsgeschiedenis, en hoe ga je er nu met die kennis om.
Tabel 9 De nieuwe dirigent, zijn profiel, rol en competenties
|
Profiel |
Rollen van de nieuwe Kosovaarse dirigent |
League of AO-competenties |
|
Muziekpraktijkgerichte dirigent |
|
Competentieset A |
|
De maatschappijgerichte dirigent |
|
Competentieset B en C |
Om de aantallen per leerdomein inzichtelijk te maken, heb ik tabel 10 samengesteld en gesorteerd aflopend op basis van de totalen kolom. Als basis hiervoor heeft tabel 8 gediend, waar de competenties van een toekomstig dirigent gebundeld zijn in groepen per leerdomein.
Behalve een degelijke algemene muziekkennis en dirigeervaardigheden, zijn de interactie, communicatie en de leeromgeving als zeer belangrijk aangemerkt. Het conservatorium in Kosovo moet dus streven naar een praktijkgerichte leeromgeving, met de mogelijkheid om over een symfonieorkest of ensembles te beschikken. Om dit te bewerkstelligen zijn er ‘voorvechters’ nodig die het nieuwe beleid willen invoeren. Verandering is moeilijk, maar uit de beide peilingen is gebleken dat dit wenselijk en belangrijk gevonden wordt.
Tabel 10 Totalen per leerdomein
|
Leerdomein |
Totaal |
|
Dirigeren |
46 |
|
Interactie en Communicatie |
38 |
|
Kennis van Muziek |
36 |
|
Leervoorwaarden |
13 |
|
Profiel en Identiteit |
3 |
|
Cultuur en Samenleving |
2 |
Samengevat, om de opleiding tot orkestdirigent in Kosovo goed te kunnen realiseren moet worden voldaan aan enkele specifieke lokale eisen:
De basis voor het nieuwe curriculum is gelegd door zowel de lokale eisen als de internationale beroepsnormen. Om door te kunnen breken en goed te kunnen functioneren als dirigent in West-Europa is niet alleen een goede opleiding nodig maar ook een stevig doorzettingsvermogen en bijvoorbeeld het winnen van een prijs op een dirigentenconcours. Aansluitend kan de internationale stage-ervaring een aansluitpunt zijn om internationaal door te breken. Voor studenten die goed in partituurspel zijn liggen er kansen op internationale stage-ervaring in Duitstalige landen, waar nog steeds voldoende operahuizen functioneren.
In Albanië zou de nieuwe dirigent zo aan de slag kunnen, daar is dezelfde problematiek als in het conservatorium van Kosovo, al heb ik dat niet zelf onderzocht, maar uit eigen ervaring ondervonden. Ik ben regelmatig dirigent bij het radio en tv-orkest en de Opera en het Ballet van Albanië. Verder blijft in de Balkanlanden de kennis van traditionele volksmuziek altijd een belangrijk punt. Internationale stage-ervaring zou ook in de Balkan-landen kunnen plaatsvinden, waar specialisatie in de traditionele volksmuziek tot de mogelijkheden zou kunnen behoren.
Een specialisatie in opera biedt in Kosovo ook een goede mogelijkheid voor de dirigenten, er is een operahuis in oprichting, en er zijn operasolisten met internationale ervaring in Kosovo; Daar kan de nieuwe dirigent veel van leren en veel mee bereiken in Kosovo. Internationaal bieden de buurlanden Albanië, Bulgarije en Macedonië ook stagemogelijkheden, omdat daar al decennialang operahuizen bestaan en verschillende operazangers uit Kosovo daar optreden.
In hoofdstuk 3.4 staat: ‘Niet voor elke dirigent is er een plaats op de bok, en niet elke bok is een geschikte plaats voor een dirigent.’ Maar ik denk dat er ook plaats is buiten de ‘bok’, en dat is de maatschappij zelf, de politiek, de instellingen in Kosovo, het muziekonderwijs. Dat komt in tabel 9 naar voren, waar twee profielen te vinden zijn:
Er moet genoeg plaats zijn voor meer orkestdirectiestudenten, voor diegenen die een muziekuitvoerend beroep ambiëren en diegenen die een meer maatschappelijk leidend gericht muzikaal beroep zoeken. Beide richtingen hebben competenties verworven in de nieuwe orkestdirectie-opleiding van het conservatorium in Kosovo. Beide richtingen dienen een breed publiek, bestaande uit zowel amateurs als professionals, met aandacht voor volksmuziek, koren en maatschappelijke muziekprojecten. Hun inzet is niet beperkt tot de ‘bok’, maar reikt ver in Kosovo, de Balkan en verder internationaal.
De nieuwe leerlijn is nu compleet:
De mogelijkheden van de nieuwe dirigent zijn niet gering, zoals boven beschreven is zijn beroepsprofiel breder dan eerst:
De beroepsmogelijkheden worden vergroot. Hierdoor zijn veel meer ambities mogelijk.
De laatste jaren is er een nieuw kamerorkest bij gekomen, het ’Orkestra Kamertale "R.Mulliqi”’uit Prishtina, die een aantrekkelijke programmering heeft ontwikkeld, en genoeg publiek dient. Een goed voorbeeld dat er vraag is naar nieuwe ensembles. Er zijn betrekkelijk weinig amateurgezelschappen actief, een paar koren. Daar valt wel wat te doen dus, en wel wat te halen voor de nieuwe afgestudeerde studenten. Studenten met de specialisatie opera kunnen ook goed terecht, zowel de ‘muziekpraktijkgerichte dirigent’ als ‘de maatschappelijk betrokken dirigent’.
De maatschappijgerichte dirigent kan de volgende ambities hebben:
De muziekpraktijkgerichte dirigent kan de volgende ambities hebben:
Hieronder een voorbeeld van een wervingsfolder, met teksten uitsluitend uit dit onderzoek, als voorbeeld van wat erin zou kunnen staan:
Tijdens dit onderzoek heb ik ondervonden dat er geen digitale informatiebron beschikbaar is die je specifiek voor orkestdirectiemateriaal, studies, onderzoeken, video’s en forums kunt raadplegen.
Voor onderzoek en voor studie zou een centrale bron een uitkomst zijn, te denken aan:
Een digitaal informatiecentrum zou toegankelijk moeten zijn voor de geregistreerde gebruikers en zou onder andere het volgende aanbod hebben:
De hoofdvraag van dit onderzoek was:
Met welk onderwijsaanbod kan ik studenten orkestdirectie van het conservatorium van Kosovo het beste voorbereiden op de beroepspraktijk?
De subvragen van het onderzoek waren:
Uit het onderzoek blijkt dat de toekomstige student in Kosovo behalve zijn dirigeertechniek (zijn ambachtelijke vaardigheid) ook de nodige sociale vaardigheden zou moeten verwerven. Dit blijkt uit beide peilingen in Kosovo.
Ook ligt er een belangrijke taak in het initiëren en opzetten van ensembles, zowel voor nieuwe muziek als het koesteren van de traditionele volksmuziek. Deze ensembles zouden aan de behoefte kunnen voldoen om studenten praktijkervaring te laten opdoen, voor groepsdynamische en muzikale interactie voorwaardelijke sociale vaardigheden te verwerven en in zijn algemeenheid, muziek te laten bijdragen aan de maatschappij.
Bijvoorbeeld het helpen oprichten en leiden van:
Uit de Kosovo peilingen is ook gebleken dat er wensen zijn over een breder profiel. De nieuwe dirigent zal breed inzetbaar zijn in de maatschappij en het muziekleven in Kosovo. In het model voor de nieuwe opleiding kunnen studenten kiezen uit twee profielen. Deze profielen zijn in de opleiding afzonderlijk, na elkaar of gecombineerd te volgen. Er zijn voorbeelden in het muziekleven waar een violist later dirigent wordt, en daarna artistiek directeur. Aan elk profiel zijn specifieke vakken verbonden. Studenten zouden in principe voor beide profielen mogen kiezen, als dat bij hun ambitie en mogelijkheden past. Voor de Kosovaarse dirigent zie ik hierin wel voldoende mogelijkheden om breed inzetbaar te zijn in de maatschappij en het muziekleven in Kosovo. Hun inzet is niet beperkt tot de ‘bok’, maar reikt ver in Kosovo, de Balkan en verder internationaal. Hij/zij moet zich ook kunnen inzetten voor de amateurmuziek, nieuwe ensembles helpen oprichten, traditionele volksmuziek (helpen) uitvoeren.
Tabel 11 Profiel conclusie
|
Muziekpraktijkgerichte dirigent |
|
De maatschappijgerichte dirigent |
De opleiding zal in tegenstelling met hoe het nu is, moeten bestaan uit zowel live situaties als ook uit afzonderlijke modules voor deelvaardigheden. Materiaal hiervoor zal online beschikbaar gemaakt worden door middel van open access[25]. Open access is een brede internationale academische beweging die streeft naar vrije, gratis online toegang tot wetenschappelijke informatie, zoals publicaties en data.
Het onderwijsaanbod dat de studenten orkestdirectie van het conservatorium van Kosovo het beste zal voorbereiden op de beroepspraktijk zou in elk geval uit de volgende leerdomeinen bestaan:
Tabel 12 Leerdomeinen conclusie
|
Dirigeren |
|
Interactie en Communicatie |
|
Kennis van de Muziek |
|
Leervoorwaarden |
|
Profiel en Identiteit |
|
Cultuur en Samenleving |
Deze conclusie uit het onderzoek is gebaseerd op:
Het onderdeel ‘Leervoorwaarden’ is feitelijk geen leerdomein op zich, maar een integrale eis uit beide peilingen. Het betreft de inrichting van een realistische leeromgeving met voldoende voorzieningen, o.a. studiemateriaal. Deze condities worden gesteld aan de instelling en de docenten.
De kennis, vaardigheid en houding die de studenten orkestdirectie in Kosovo nodig hebben om als afgestudeerde professionals in hun toekomstige praktijk te kunnen functioneren zijn in tabel 13 alfabetisch gesorteerd.
Hierbij is geen onderverdeling in profielen gemaakt. Er is nog geen vakbeschrijving van alle competenties gemaakt. Daarvoor is dit onderzoek te beperkt. Concrete vakbeschrijvingen van een samenhangend curriculum kunnen pas worden gemaakt als meer bekend is over de leervoorwaarden en na vervolgonderzoek in de nabije toekomst.
Tabel 13 Kennis, vaardigheden en beroepshouding conclusie
|
De eigenheid van Kosovo in de Balkan regio |
|
Eigen visie |
|
Instrumentkennis, instrumentleer |
|
Internationale stage-ervaring |
|
Leiderschap |
|
Live met zangers werken |
|
Muziekanalyse |
|
Muzikaal gehoor |
|
Muzikaal voorstellingsvermogen |
|
Muzikale interactie herkennen |
|
Onderzoekend vermogen, stijlkennis |
|
Partituurspel |
|
Praktijkervaring met solisten en orkest |
|
Proactieve houding van de orkestdirectie-leraar |
|
Psychologisch inzicht |
|
Realistische leeromgeving creëren |
|
Repertoirekennis |
|
Slagtechniek, dirigeertechniek |
|
Sociale vaardigheden |
|
Soloconcerten |
|
Specialisatie Opera |
|
Specialisatie Symfonie |
|
Studiemateriaal |
|
Theorie van de muziek |
|
Traditionele volksmuziek |
|
Zelfstandig werken |
Aanbeveling aan het Conservatorium van Kosovo:
Het Conservatorium in Kosovo zou een realistische leeromgeving moeten creëren, waarbij meer mogelijkheden zijn voor praktijkervaring met ensembles en orkesten binnen of buiten het conservatorium. Er is grote behoefte aan voldoende studiemateriaal.
En wat nog meer?
Aanbeveling aan de grote conservatoria van West-Europa:
Internationale samenwerking. Conservatoria in West-Europa zouden voor de opleiding orkestdirectie meer moeten samenwerken bij kennisdeling en het produceren of beschikbaar stellen van online studiemateriaal via Open Access of een ander toegankelijk systeem.
Aanbevelingen aan de Nederlandse conservatoria:
De opleidingen orkestdirectie zouden er goed aan doen om te werken met profielrichtingen.
Tijdens dit onderzoek ben ik erachter gekomen dat er nog nauwelijks toegang is tot materiaal van de conservatoria in Nederland inclusief de vier West-Europese conservatoria die besproken zijn in dit onderzoek. Mijn aanbeveling is om de geschikte materiaal online beschikbaar te stellen. Ook is het belangrijk om de laatste bevindingen en ontwikkelingen van het vak orkestdirectie te publiceren. Dat zou ook een positief effect kunnen hebben in de werving van de nieuwe studenten en onderzoeken.
De wervingsbrochure zal worden geconcretiseerd om te kunnen gebruiken op het moment dat de opleiding wordt opgestart. Er zal dan zowel een online als papieren versie zijn: online voor campagnes met behulp van sociale media, en een geprinte versie voor verspreiding in Kosovo. Het plan voor een digitaal muziekinformatiecentrum voor dirigenten zal technisch en financieel worden uitgewerkt.
Een vervolgonderzoek doen om de mogelijkheid van de onderverdeling in profielen te onderzoeken.
Onderzoek doen naar de volledig uitgewerkte leerplan, en uitvoerige beschrijving van alle vakken en de onderverdeling in profielen.
Alle gebruikte bronnen en werkdocumenten bij dit onderzoek zijn samengebracht op een usb-schijf en ter beschikking gesteld aan het ArtEZ Conservatorium.
Zie bijlage in ‘Peilingen/Media/*.mp4’ in november-2015
Dit is de lijst van lijst van boeken en andere publicaties die ik heb geraadpleegd tijdens dit onderzoek. Ik heb alleen de hoofdstukken gelezen die gebruikt konden worden in dit verslag. Dit zijn vooral boeken over leiderschap. Maar niet alles was ook direct een aanleiding voor citaat, zoals University of Rochester, daar heb ik vooral het curriculum geraadpleegd om te zien of ik deze kan vergelijken met de andere conservatoria.
URL: http://www.esm.rochester.edu/admissions/grad/mm/
Geraadpleegd op 2015-02-05
Gritten, A., & King, E. (Eds.). (2011). New perspectives on music and gesture. Ashgate Publishing, Ltd.
URL: http://www.nrc.nl/handelsblad/1996/12/20/dirigeren-is-een-bevrijding-concertmeester-viktor-7336225
Geraadpleegd op 2016-06-11
Koivunen, N. (2003). Leadership in symphony orchestras. Discursive and aesthetic practices. Tampere University Press. TUP.
URL: https://nl.wikipedia.org/wiki/Kosovo
Geraadpleegd op 2016-03-02
URL: http://repository.tudelft.nl/assets/uuid:857ebdfb-614c-411b-92d6-6060c6745709/rede_Karin_Laglas_boekje_copy.pdf
Geraadpleegd op 2015-02-05
URL: http://www.americanorchestras.org/conducting-artistic-programs/conducting/traits-and-skills-of-a-music-director.html
Geraadpleegd op 2015-02-02
URL: http://arte.uni-pr.edu/Departamentet/Departamenti02.aspx
Geraadpleegd op 2015-04-30
URL: http://123management.nl/0/040_mensen/a400_mensen_03_competenties.html
Geraadpleegd op 2015-03-05
URL: http://www.openaccess.nl/nl/wat-is-open-access
Geraadpleegd op 2016-06-26
URL: https://nl.wikipedia.org/wiki/Pristina
Geraadpleegd op 2016-03-02
URL: http://www.praktijkvoorgevoelstherapie.nl/downloads/Rede%20prof%20Schreuder.pdf
Geraadpleegd op 2016-06-22
URL: http://www.worldbank.org/en/country/kosovo
Geraadpleegd op 2016-03-02
[1] Bron: Kosovo. (2016). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Geraadpleegd op 12-02-2016
[2] Bron: http://News.Vice.com/topic/kosovo geraadpleegd op 26-03-2016
[3] Bron: https://ask.rks-gov.net/sq/sporti-dhe-kultura geraadpleegd op 3-4-2016
[4] Bron: https://ask.rks-gov.net/sq/VjetariStatistikor2015 geraadpleegd op 3-4-2016
[5] Bron: http://www.cbs.nl/.../2015/werkloosheid-verder-gedaald.htm geraadpleegd op 26-03-2016
[6] Ministerie van Cultuur, Jeugd en Sport van Kosovo. (2015). Afdeling kunsten. Geraadpleegd op 15-01-2015
[7] Programet e studimit në Degën e Arteve Muzikore geraadpleegd op october-2015
[8] Volgens Baki Jashari, directeur van de Opera en Filharmonie van Kosovo en Kushtrim Gashi voormalig directiestudent in Kosovo, gesproken in oktober en december 2016
[9] Laglas, K. (2015). Wie heeft hier de leiding? Who is in charge here. Delft University of Technology. Geraadpleegd op 2-5-2015
[10] Sorgdrager, W. (2014). Orkesten van nu, van waarde voor de toekomst: de gezamenlijke Nederlandse Symfonieorkesten over het huidige orkestenlandschap en de toekomst. Commissie Nederlandse beroepsorkesten. Geraadpleegd op 15-04-2016
[11] Jansen, K. (1996). Dirigeren is een bevrijding; Concertmeester Viktor Liberman over zijn pensioen. NRC. Geraadpleegd op 11-06-2016
[12] League of American Orchestras. (2015). Traits and skills of a music director. Geraadpleegd op 02-02-2015
[13] Baarda, D. B., De Goede, M. P. M., & Teunissen, J. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek.
[15] www.musikhochschule-muenchen.de geraadpleegd op 10-10-2015
[16] www.koncon.nl & www.cva.nl geraadpleegd op 20-10-2015
[17] www.mdw.ac.at geraadpleegd op 12-10-2015
[18] Curriculum Nationale Master Orkestdirectie geraadpleegd op 2015 en 2016
[19] Curriculum Erasmus Hogeschool Brussel geraadpleegd op 2015 en 2016
[20] Curriculum Hochschule für Musik und Theater München geraadpleegd op 2015 en 2016
[21] Curriculum Universität für Musik und darstellende Kunst Wien geraadpleegd op 2015 en 2016
[22] www.facebook.com/Kosovo-Philharmony geraadpleegd op 28 oktober 2015
[23] www.yahoo.com/.../wheres-the-best-macchiato-in-the-world geraadpleegd op 20 april 2016
[24] Schreuder, J.N. (1999). Transgenerationele oorlogsgevolgen. Radboud Universiteit Nijmegen. Inaugurele rede. Geraadpleegd op 2016-06-22
[25] Open Access geraadpleegd op 2016-06-26
